سالمند آزاری و سوء‌استفاده از سالمندان

سالمند آزاری و سوءاستفاده از سالمندان؛ می‌تواند منجر به آسیب‌های جسمی جدی و عواقب روانی طولانی مدت شود. پیش‌بینی می‌شود که سوءاستفاده از افراد مسن افزایش یابد زیرا بسیاری از کشورها در حال تجربه سریع جمعیت پیری هستند. پیش‌بینی می‌شود  جمعیت جهانی افراد 60 ساله و بالاتر بیش از دو برابر خواهد شد و از 900 میلیون نفر در سال 2015 به حدود 2 میلیارد نفر در سال 2050 خواهد رسید. میزان سوءاستفاده از افراد مسن و سالمند آزاری در موسساتی مانند خانه‌های سالمندان و مراکز مراقبت طولانی مدت بالا است.

سوء‌استفاده و آزار سالمندان

سوءاستفاده از افراد مسن، که به عنوان سالمند آزاری نیز شناخته می‌شود؛ یک عمل منفرد، مکرر یا عدم اقدام مناسب است که در هر رابطه ای رخ می‌دهد که در آن انتظار اعتماد وجود دارد و باعث آسیب یا ناراحتی یک فرد مسن می‌گردد. این نوع خشونت نقض حقوق بشر است و شامل آزار جسمی، جنسی، روانی و عاطفی می‌باشد. سوء‌استفاده مالی و مادی، رها شدن، بی‌توجهی و از دست دادن جدی حیثیت و احترام. دامنه مشکل سوءاستفاده از افراد مسن یک مشکل مهم بهداشت عمومی است.

هرچند در فرهنگ‌های مختلف تعابیر متفاوتی از سالمند آزاری می‌شود اما عموما سوء رفتار با سالمندان حوزه‌های گوناگونی را شامل می‌گردد. از جمله سوء رفتار، جسمی، روانی، مالی، عاطفی، جنسی، غفلت و بی توجهی، خود غفلتی، استثمار، ترک و رهاسازی، نادیده گرفتن حقوق شهروندی و سوء رفتار پزشکی می‌باشد.

شایع‌ترین انواع سالمند آزاری

در ایران سالمندآزاری عاطفی و روانی به ترتیب ۳۰٫۷ و ۲۵,۴ درصد است. مصادیق رفتاری سالمندآزاری عاطفی و روانی شامل رفتارهایی چون تحقیر، تهدید، توهین، سرزنش، بی احترامی، نداشتن اجازه ارتباط با دیگران، خشونت کلامی، کنار گذاشتن از تصمیم گیری‌ها و … است.

پس از سوء رفتارهای عاطفی و روانی غفلت از سالمندان با ۲۵٫۱درصد در رتبه سوم قرار دارد و مصادیق رفتاری آن عبارتند از: نقص و نارسایی در برآورده کردن نیازهای سالمندان مانند: غذا، پوشاک، داروها، دسترسی به مراقبت پزشکی رسیدگی نکردن به بهداشت فردی و به طور کلی بی توجهی به نیازهای سالمند است.

سالمند آزاری مالی در رتبه چهارم با ۱۹٫۷ درصد شامل مواردی چون استفاده از پول و اموال سالمند بدون رضایت یا با رضایت اجباری وی، اجازه ندادن به سالمند برای دسترسی به اموال خود، دست بردن در حساب‌ها، جعل امضا و … قرار دارد. در رتبه‌های بعدی به ترتیب سالمندآزاری جسمی (۱۳٫۱ درصد) و طردشدگی (۱۱٫۷ درصد) می‌باشد.

سالمند آزاری جسمی یا فیزیکی

شامل تمام رفتارهایی است که منجر به آسیب جسمی می‌گردد مانند ضربه‌ها، جراحات، کتک زدن، زندانی کردن و فراهم نکردن امکانات مناسب فیزیکی و محیطی به نحوی که سالمند را به خطر می‌اندازد. ترک کردن شخص و تنها گذاشتن وی بدون پیگیری بعدی و انجام رفتارهای مراقبتی نیز از مصادیق رفتاری طردشدگی هستند.

تعریف دقیق سالمند آزاری

با تمام این توصیفات و به طور کلی، سالمندآزاری یعنی هرگونه اقدام یا عدم اقدامی که نتیجه‌اش باعث آسیب به یک فرد سالمند گردد. با هر تعریف و تعبیری سالمندآزاری پدیده‌ای واقعی و جدی است و نباید آن را انکار کرد. شناخت و حل این معضل بزرگ اجتماعی نیازمند همکاری‌های چند جانبه بین دولت، سیستم بهداشت و درمان جامعه، نهادهای مردمی، خانواده‌ها و تک تک افراد جامعه است.

دولت و سیستم بهداشت و درمان با پیشنهاد قوانین عادلانه و منطبق با نیازهای خاص سالمندان، برآورده کردن امکانات بیشتر مراقبتی و ایجاد بسترهای مناسب برای فعال بودن سالمندان در جامعه و کمک‌های حرفه‌ای به خانواده‌های آنان می‌توانند نقش مهمی در کاهش سوء‌رفتار با سالمندان داشته باشند. مراقبت از سالمندان کمی سخت است به خصوص که به خاطر بالا رفتن سن تا حدودی کم طاقت هم شده‌اند.

پرستاری از سالمند در منزل

موسسه خدمات پرستاری از سالمند در منزل نیکو حامیان ایرانیان با بیش از 13 سال تجربه در زمینه مراقبت از سالمند در منزل و همچنین خدمات توانبخشی به سالمندان در منزل با پرستاران دلسوز و مسلط به امور نگهداری از بیمار در منزل آماده ارائه خدمات پرستاری سالمند در منزل می‌باشند. جهت دریافت پرستار سالمند در منزل تهران می‌توانید با کارشناسان پرستاری ما تماس حاصل فرمایید.

رفتار اصولی با سالمندتان

الف. نیازهای خاص دوران سالمندی را بشناسید. در زمینه مراقبت از سالمندان مطالعه کنید و آموزش ببینید. از مراکز مراقبتی، موسسات پرستاری، درمانی و پزشک سالمندتان بخواهید در این باره به شما آموزش بدهند.

بسیاری از سوءرفتارها صرفا از روی ناآگاهی و اطلاع نداشتن از نیازهای روانی-جسمی ویژه سالمند اتفاق می‌افتد.

ب.  سالمندی دوره‌ای است که افراد در آن داستان زندگی خود را یکپارچه و جمع بندی می‌کنند. صحبت کردن و گوش دادن به خاطرات سالمندان باعث می‌شود آنها این دوره را به درستی طی کنند و به لحاظ روانی و عاطفی آسیب کمتری ببینند.

ج. مراقبت از یک سالمند به ویژه یک سالمند بیمار و ناتوان، کار سخت و طاقت فرسایی است. طبیعی است که شما احساس فشار، اضطراب، افسردگی، خستگی و ناتوانی داشته باشید. هر چقدر شما خسته‌تر و افسرده‌تر باشید کیفیت مراقبت شما از سالمند پایین‌تر می‌آید. سعی کنید از افرادی که به آنان اعتماد دارید کمک بخواهید مثلا بخشی از کارها را که نیاز به حضور شخص شما ندارد به آن‌ها بسپارید و کمی وقت آزاد برای رسیدگی به خودتان ایجاد کنید. با عزیزانتان درد دل و از آنها حمایت روانی، عاطفی و عملی دریافت کنید و در صورت لزوم حتما به یک روان‌شناس مراجعه نمایید.

د.  با افرادی که آن‌ها هم مسئولیت مراقبت از یک سالمند را دارند، صحبت و از تجربیات یکدیگر استفاده نمایید. این کار حمایت اجتماعی دلگرم کننده‌ای برای شما فراهم می‌کند.

و. برای سالمندتان حمایت اجتماعی ایجاد کنید. به او کمک کنید در انجمن‌ها یا جمع‌های سالمندان حاضر شود، سالمندان منزوی بیشتر در معرض خطر سوء رفتار قرار دارند.

توصیه به سالمندان

دوران سالمندی هم مانند بقیه دوره‌های، زندگی سختی‌ها و شیرینی‌هایی دارد فقط جنبه‌های منفی‌اش را نبینید و خودتان هم برای کاهش سالمند آزاری با رعایت چند توصیه دست به کار شوید.

کاهش سالمند آزاری

1) وجه اجتماعی خود را حفظ کنید، خود را منزوی نکنید. هرچقدر روابط شما بیشتر باشد احتمال این که در مواقع لزوم بتوانید از دیگران کمک بخواهید بیشتر است. اگر امکان رفت و آمد حضوری ندارید به صورت تلفنی با اقوام و آشنایان خود ارتباط برقرار کنید.

2) تا جایی که می‌توانید به طور مستقیم و غیرمستقیم به امور مالی خودتان رسیدگی کنید یا از افراد دیگری بخواهید بر امور مالی شما نظارت داشته باشند.

3) اگر از مراقبان خود ناراضی هستید آن را مسکوت نگذارید و حتما با افرادی که به آنها اعتماد دارید در این باره صحبت کنید.

4) پزشک شما می تواند یک فرد معتمد در این زمینه باشد.

5) توصیه به افراد دیگر جامعه قبل از هر چیز، فراموش نکنید که شما هم روزی به این سن خواهید رسید. بنابراین بی‌تفاوت از نقش خودتان در این ماجرا نگذرید.

آنچه فرزند یک سالمند باید بداند

الف) اگر اطراف‌تان سالمندی هست از او غافل نشوید. سعی کنید با او ارتباط داشته باشید و حتی اگر می‌توانید دورادور مراقبت وی را زیر نظر بگیرید. دیدارها و مکالمات تلفنی منظمی با سالمند ترتیب دهید.

ب) به نشانه‌ها حساس باشید. آیا داروهایش را مصرف می‌کند؟ دقت کنید داروها زودتر یا دیرتر از موعد تمام نشده‌اند؟ بررسی نمایید وضعیت سالمند رو به بهبودی است؟ آیا مراقبان اجازه ملاقات با سالمند را به همه می‌دهند؟

ج) از سالمند تنها در منزل و یا مراقب سالمند بپرسید که چه کمکی از دست شما بر می‌آید؟ به پرستار سالمند پیشنهاد بدهید بعضی روزها شما برای چند ساعت مسئولیت مراقبت را به عهده بگیرید و آنها استراحت و تجدید قوا کنند.

د) اگر اطلاعاتی درباره اصول نگهداری از سالمندان و زمان مطالعه در این رابطه را دارید، درباره آنچه در مورد سالمند آزاری می‌دانید به اطرافیان آموزش دهید.

و) با افرادی که آن‌ها هم مسئولیت مراقبت از یک سالمند را دارند، صحبت و از تجربیات یکدیگر استفاده کنید. این کار حمایت اجتماعی دلگرم کننده‌ای برای شما فراهم می‌کند.

دلیل مراجعه سالمندان به مشاوره

تمام ترس‌های زندگی و جدایی‌ها در سالمندی بیش از هر زمان دیگری خودش را نشان می‌دهد و فرد با هر میزان تجربه از نظر روحی و روانی دچار آسیب‌های جدی می‌گردد. لذا باید در چنین شرایطی سالمندان از مشاوران برای خارج شدن از این ترس‌ها کمک بگیرند تا سلامت روان خود را به دست آورند. به گفته سیدی مقدم روان‌شناس سالمند، بیشترین عواملی که موجب می‌شود تا سالمندان به مشاور نیاز داشته باشد عبارتند از:

1) کاهش نسبی قوای جسمانی به طوری که به علت بالا رفتن سن، نیروی جسمی فرد هم کاهش پیدا می‌کند.

2) با دور شدن از موقعیت‌های شغلی گذشته و کاهش مسئولیت‌های مرتبط شغلی و در نتیجه کاهش ارتباطات اجتماعی فرد ممکن است به افسردگی رو بیاورد.

3) در مواردی که فرد شاهد مرگ دوستان و هم سن و سال‌های خود باشد احساس تنهایی می‌کند. در این موارد سالمند دچار نوعی افسردگی می‌شود که مشاوره سالمند تا حد زیادی می‌تواند در این زمینه مثمر ثمر واقع گردد.

مشاوره سالمندان؛

ایجاد محیطی لذت بخش و حس مثبت مفید بودن را در ایجاد پلی محکم و استوار در گذر از دوران اشتغال به دوره سالمندی القا می‌کند و به سالمند کمک می‌کند تا کمتر دچار افسردگی یا تنهایی شود. این کار می‌تواند توسط همسر، وابستگان، دوستان نزدیک و یا مراقبین مجرب انجام شود.

پیشنهاد به سالمندان عزیز

ورزش یکی از راه‌های مهار افسردگی در دوران سالمندی است. فعالیت بدنی و ورزش روزانه علاوه بر پیشگیری از تحلیل جسمی باعث مهار افسردگی و احساس تنهایی می‌شود. انتخاب ورزشهای مناسب با دوران سالمندی از جمله پیاده روی، تمرینات تنفس، حرکات آرام سازی مفیدتر است، همچنین برنامه‌ریزی قرارهای دوستانه در منزل و یا خارج از خانه در تقویت روحیه اجتماعی سالمندان بسیار مفید می‌باشد.

سخن پایانی نویسنده

سالمندان بعد از یک دوره کار و فعالیت در موقعیت‌های اقتصادی و پایگاه‌های اجتماعی مختلفی قرار می‌گیرند. گاهی ممکن است حقوق بازنشستگی کفاف هزینه‌های زندگی سالمند را ندهد همچنین ممکن است به علت مشاغل آزادی که سالمند داشته‌، حقوق بازنشستگی دریافت نکند.

از این رو باید نهادها و سازمان‌هایی تأسیس شوند تا بودجه سالمندان را بدون تبعیض تأمین کنند و آنان را مورد حمایت روحی- روانی و مالی خود قرار دهند به گونه‌ای که همه افراد از ۶۵ سالگی به بالا تحت حقوق بازنشستگی، مسکن، درمان و مراقبت قرار بگیرند مانند چیزی که در کشورهای پیشرفته اتفاق می‌افتد.

 

بازنوشته از کارشناس ارشد مشاوره و روانشناسی مرتضی شهبازی

برگرفته از کتاب روانشناسی سالمندان ایران، تالیف دکتر احمد علامه فلسفی