خدمات درمانی؛ که به شیوه فعالیت‌های ضروری جهت زندگی روزمره ، به توانبخشی بیماران می‌پردازد، کاردرمانی می‌گویند. هدف از کاردرمانی شناخت بایدها و نبایدها و اقدامات مفید و مضر زندگی است. محور اصلی کاردرمانی شناخت بدن و ارائه راه‌کارهایی برای راحت‌تر کردن زندگی روزمره است.

کاردرمانی در توانبخشی

کاردرمانی قسمت مهم و تاثیر گذاری از برنامه‌های توان‌بخشی ونگهداری از بیماران می‌باشد. متخصصین کاردرمانی نقش مهمی در افزایش کارایی و پیاده‌سازی برنامه‌های جدید بیمار و بهینه‌سازی نتیجه درمان دارند. وقتی که محور اصلی کاردرمانی نیازهای روزمره زندگی است، به راحتی می‌توان این درمان طبیعی و موثر را در خانه انجام داد و نیازی جهت مراجعه به مراکز درمانی وجود ندارد.

خیلی از بیماران نیاز به دریافت خدمات کاردرمانی دارند اما مشکلات فراوانی برای مراجعه به مراکز توانبخشی دارند. مراجعان محترم می‌توانند برای دریافت مشاوره و هماهنگ کردن با شماره‌های مرکز تماس حاصل فرمایید.

کاردرمانی در منزل

متخصص کاردرمانی توصیه‌های مفیدی به افراد بیمار ارائه می‌کنند تا بیمار بتواند با استفاده از توانایی‌های خود، تغییرات مفیدی در محیط خانه خود بوجود آورد و مشارکتی فعال در امور زندگی داشته باشد. هرچه سن بالا می‌رود، تغییر دادن محیط منزل(دکوراسیون) برای فراهم کردن رفاه و آسایش سالمندان اهمیت بیشتری می‌یابد. ایجاد تغییرات مفید در خانه به تمام اشخاصی که مبتلا به عارضه‌های مختلف، مشکلات حسی و حرکتی یا اختلالات شناختی در تمام گروه‌های سنی می‌باشد، توصیه می‌شود. این کار موجب می‌شود بیمار بتواند فعالیت‌های روزمره ضروری را در کمال ایمنی و بدون وابستگی انجام دهد.

تغییر دادن دکوراسیون منزل

تغییر دکوراسیون در منزل با معیارهای بیمار انجام می‌شود تا به این وسیله ایمنی و استقلال و کارآیی فرد افزایش یابد. مراحل تغییر دادن محیط منزل به شکل: ارزیابی نیازها، تعیین راه کارها و پیاده ‌سازی آنها، آموزش بیمار و ارزیابی نتیجه حاصل از این تعدیل‌ها‌ است. پس از انجام بررسی‌های لازم، توصیه‌هایی برای تعدیل، تغییر و اضافه کردن تجهیزات لازم به محیط خانه ارائه می‌شود. در این روند از تکنولوژ‌ی‌ها و تجهیزات تخصصی، سفارشی، آماده یا با طراحی جهانی، وسایل با تکنولوژی پیشرفته یا عمومی، فراورده‌های مختلف، مبلمان و وسایل خاص، کنترل‌های سخت افزاری و ابزار دیگری استفاده می‌شود که ساختار و چیدمان خانه را تغییر می‌دهد.

تاثیر محیط زندگی بر توانایی بیمار

کاردرمانی نقش مهمی در تعیین راهبردهایی ایفاء می‌کند که به شخص برای ایجاد تغییری در منزل کمک می‌کند تا به این ترتیب توانایی‌های وی برای انجام وظایفش و امور روزمره به حداکثر برسد. متخصصین کاردرمانی با بهره‌مندی از دانش خود تشخیص می‌دهند که محیط چه اثری بر توانایی فرد برای انجام وظایف روزمره دارد.

متخصص کاردرمانی تعادل، هماهنگی، استقامت، قدرت، ایمنی، توجه، توانایی حل مسئله، قدرت بینایی ، توانایی‌های ارتباطی و عملکردهای دیگر بیمار را در پیشبرد زندگی روزانه ارزیابی می‌کند.

بررسی موانع در کاردمانی بیمار

متخصص کاردرمانی علاوه بر ارزیابی توانایی‌های عملکردی بیمار، محل زندگی وی را نیز بررسی می‌کند. متخصصین کاردرمانی موانعی را شناسایی می‌کنند که موجب کاهش کارآیی بیمار می‌شود. مثلا مواردی، مانند لق شدن نرده راه پله، که موجب خطر افتادن می‌شود یا مواردی که شخص را در معرض خطرات دیگری، مانند برق گرفتگی قرار می‌دهد، شناسایی می‌کنند.

همچنین متخصص کاردرمانی بخش‌هایی از خانه را که نیاز به تغییر دادن دارد، شناسایی می‌کنند تا بیمار عملکرد بهتری را ارائه دهد. برای مثال محکم کردن تکیه‌گاه‌های بالاتنه، مانند نرده یا میله، اقدامی موثر برای بیمارانی است که نمی‌توانند تعادل خود را هنگام حرکت و انجام امور روزمره حفظ کنند.

کاردرمانی در تعامل بیمار با محیط

همچنین متخصص کاردرمانی حین ارزیابی، چگونگی تعامل بیمار با محیط را هنگام انجام وظایف معمول بررسی می‌کنند. تغییرات و مداخله‌هایی که طی این فرایند با هدف بیشینه‌سازی ایمنی و استقلال بیمار در خانه انتخاب می‌شود، ارتباط موثری را بین بیمار و محیط برقرار می‌کند. یکی‌ از مولفه‌های مهم طرح درمان ارائه راهکارهایی در زمینه استفاده از تجهیزات کمکی، نورپردازی مناسب، آموزش اعضاء خانواده و پرستار بیمار یا توصیه برای تغییر مدل خانه است.

افزایش ایمنی و استقلال بیمار

خدمات کاردرمانی به افرادی داده می‌شود که استقلال یا ایمنی‌شان کاهش یافته است یا می‌خواهند برای نیازهای آینده خود برنامه‌ریزی کنند. رویکرد بیمارمحور کاردرمانی به سازگار ساختن محیط با نیازهای خاص بیمار می‌پردازد تا به این ترتیب استقلال و سلامتی وی ارتقا یابد و از آسیب دیدگی و افت توانایی‌های وی جلوگیری شود. برای مثال اکثر زمین خوردن‌ها در خانه، به دلیل ناامن بودن محیط و کاهش توانایی‌های فیزیکی اتفاق می‌افتد. یک راهکار برای پیشگیری از زمین خوردن این است که متخصص کاردرمانی محیط خانه را ارزیابی کند و توصیه‌‌‌های لازم را برای ایجاد تغییرات لازم ارائه دهد.

بررسی فعالیتها و محیط بیمار توسط کاردرمان‌گر

متخصص کاردرمانی، کلیه کارهایی را که در خانه و اطراف آن انجام می‌شود، از امور روزمره‌ای مانند استحمام، لباس پوشیدن و دیگر کارهای شخصی تا فعالیت‌هایی، مانند آشپزی، لباس شستن و گردگیری و نظافت خانه، را که در آنها از وسایل استفاده می‌شود را بررسی می‌کند. همچنین ورزش کردن، فعالیت‌های اوقات فراغت از قبیل نواختن ساز، تفریح با دوستان و شطرنج بازی کردن را نیز در نظر می‌گیرد.

سپس متخصص با توجه به نتایج این ارزیابی، تغییرات لازم را توصیه می‌کند یا به بیمار آموزش می‌دهد تا ایمنی وی در خانه تضمین شود.

مراکز ارائه خدمات کاردرمانی در منزل

کاردرمانی در مراکز بسیاری از جمله بیمارستان‌ها، آژانس‌های بازسازی و ایمن‌سازی خانه، کلینیک‌ها، مراکز توانبخشی یا مطب‌های خصوصی ارائه می‌شود. بعضی شرکت‌های بیمه هزینه کاردرمانی را تحت شرایطی خاص و با نسخه پزشک پرداخت می‌کنند. متخصص کاردرمانی توصیه‌های ارزشمندی را در زمینه تغییر منزل به متخصصین رشته‌های مختلفی، همچون معماران، پرستاران و بیماران ارائه می‌دهد.

فعالیت‌های تقویت کننده بالاتنه در کاردرمانی در منزل بزرگسالان

کاردرمانی به اختلالات عملکردی و جسمی متعددی می‌پردازد، تقویت بالاتنه یکی از مولفه‌‌های اصلی کاردرمانی است. متخصص کاردرمانی علاوه بر تمرین‌های معمول تحمل وزن، تمرین‌هایی را نیز برای افزایش قدرت و استقامت عضلات به بیمار آموزش می‌دهد. در این تمرین‌ها رفع مشکلات مرتبط به حل مسئله، ایمنی، تعادل و جهت‌یابی در نظر گرفته می‌شود.

چنانچه بیمار از مزایای این تمرین‌ها آگاهی داشته باشد، درمان را با پشتکار بیشتری دنبال می‌کند و با بهره‌مندی از نتایج آن می‌تواند وظایفی را انجام دهد که در گذشته قادر به انجام آنها نبود.

پرتاب توپ در کاردرمانی

پرتاب توپ معمولاً تمرینی کودکانه به حساب می‌آید. با این حال کاردرمان‌گر می‌تواند این تمرین را به گونه‌ای تعریف کند که انجام آن به تقویت عضلات کمک کند. از بیمار خواسته می‌شود که ابتدا توپ سبکی، مانند توپ تنیس را پرتاب کند تا دامنه حرکتی و قدرت عضلات افزایش یابد. پس از آن که بیمار پیشرفت کرد، تمرین با پرتاب توپ سنگین‌تری ادامه داده می‌شود یا وزنه‌ای دور مچ دست بسته می‌شود. پیشرفته‌ترین حالت تمرین این است که بیمار توپ پزشکی را در حالت ایستاده پرتاب کند تا تمام بدن تقویت شود.

فعالیت‌های حرکات ظریف‌

عضلات در ابتدای دوران بهبود، حتی با انجام دادن فعالیت‌های ساده‌ای مانند کوبیدن میخ روی دیوار یا پیچاندن پیچ خسته می‌شود. برای این که عضلات قوی‌تر شود، حین انجام فعالیت‌ها وزنه‌هایی دور مچ دست بسته می‌شود و وزن آنها به تدریج افزایش داده می‌شود. همچنین اگر بیمار‌ با وقفه بیشتری کارها را برای مدت طولانی‌تری انجام دهد، استقامت عضلات نیز افزایش می‌یابد.

به علاوه اگر بیمار هنگام تمرکز بر روی انجام کارهای ظریف بایستد، قدرت و تعادل عضلات پا نیز افزایش می‌یابد. در نتیجه احتمال سقوط هنگام انجام فعالیت‌های عملکردی کاهش می‌یابد‌.

حرکت دوچرخه بازو

متخصص کاردرمانی علاوه بر تمرین با دمبل، از دوچرخه بازویی نیز برای تقویت بازوها استفاده می‌کند. حرکت چرخشی بازو در ابتدا فقط به مدت چند دقیقه انجام می‌شود و تمرین به مرور زمان با افزایش مقاومت دوچرخه یا طولانی کردن زمان انجام حرکت شدیدتر می‌گردد. چون تمرین دوچرخه حرکت بازوی مخالف را تحریک می‌کند، این تمرین تعادل را هنگام راه رفتن افزایش می‌دهد.

تمرین‌های کاربردی برای افزایش عملکرد

با قوی‌تر شدن عضلات بازو بیمار می‌تواند وظایف عملکردی خود را به درستی انجام دهد. متخصص از بیمار می‌خواهد که برای تقویت عضلات خود، البسه را تا کند. برای مثال تا کردن البسه بزرگ، مانند ملحفه، عضلات را قوی‌تر می‌کند. همچنین برای اثرگذاری بیشتر، هنگام نشستن و تا کردن لباس وزنه دور مچ دست بیمار بسته می‌شود. افزایش قدرت و استقامت عضلات به بیمار کمک می‌کند تا کارهایی مانند آشپزی را راحت‌تر انجام دهد.

کاردرمانی کودکان

به کودکان دچار عارضه‌های زیر کاردرمانی توصیه می‌شود:

• نقص‌های مادرزادی یا آسیب‌های هنگام تولد
• اختلال‌های پردازش حسی
• آسیب دیدن در سوانح مختلف و بروز ضایعه‌های نخاعی یا ضربه مغزی
• مشکلات یادگیری
• اختلال‌های رشدی گسترده یا اوتیسم
• روماتیسم جوانان
• مشکلات روحی یا رفتاری
• شکستگی یا دیگر آسیب‌های استخوانی
• تاخیر در رشد
• عوارض پس از جراحی
• سوختگی
• اسپینا بیفیدا
• عوارض پس از قطع عضو
• سرطان
• آسیب‌های شدید دست
• ام اس، فلج مغزی و بیماری‌های مزمن دیگر

کاردرمانی کودکان و مزایای آن

مهارت‌های حرکتی ظریف کودک تقویت می‌شود تا وی بتواند اسباب بازی‌هایش را در دست بگیرد و رها کند و دستخط بهتری داشته باشد.
هماهنگی دست وچشم تقویت می‌شود تا مهارت‌های تحصیلی کودک بهبود یابد و بهتر بتواند بازی کند. برای مثال توپ را پرتاب کند و به هدف بزند.
کاردرمانی به کودکانی که دچار تاخیر جدی در رشد هستند، کمک می‌کند تا کارهای شخصی خود، مانند استحمام، لباس پوشیدن، مسواک زدن و غذا خوردن را بهتر انجام دهند.

کاردرمانی با کودکان دارای اختلالات رفتاری

متخصص کاردرمانی به کودکان دچار اختلالات رفتاری کمک می‌کند تا در هر محیطی رفتار مثبت از خود ارائه دهند. برای مثال به جای دعوا با دیگران یا رفتارهای تهاجمی، روش‌های کنترل خشم، مانند نوشتن احساسات یا شرکت در فعالیت‌های فیزیکی را یاد بگیرند.

کاردرمانی با کودکان دچار ناتوانایی‌های جسمی-حرکتی

متخصص کاردرمانی به کودکان دچار ناتوانایی‌های جسمی مهارت‌های حرکتی لازم برای کار با رایانه یا خوش خط‌تر نوشتن را یاد می‌دهد.
متخصص نیاز کودک به تجهیزات مخصوص را بررسی می‌کند. تجهیزاتی مانند صندلی چرخدار آتل، لوازم استحمام و لباس یا وسایل ارتباطی.
کاردرمانگر سعی می‌کند تا مشکلات حسی و نقص‌های توجه کودک را درمان کند تا مهارت‌های اجتماعی و تمرکز وی بهبود یابد.

تفاوت طب فیزیکی و کاردرمانی

هرچند هم طب فیزیکی و هم کاردرمانی به ارتقاء زندگی کودک کمک می‌کند، اما این دو روش درمانی تفاوت‌هایی نیز با هم دارند. طب فیزیکی به درد، مقاومت، دامنه حرکتی مفصل، استقامت و عملکرد حرکات درشت می‌پردازد.

کاردرمانی بیشتر به مهارت‌های حرکتی ظریف، مهارت‌های دیداری ادراکی، مهارت‌های شناختی و نقص‌های پردازش حسی اختصاص دارد.

• متخصص کاردرمانی در محیط‌های زیر به درمان بیماران اشتغال دارد:
  بیمارستان
  مدرسه
  مراکز توانبخشی
  کلینیک‌های بیماری‌های روحی
  مطب‌های خصوصی
  کلینیک‌های کودکان
  خانه‌های سالمندان