عادتهای عصبی و تسکیندهنده در کودکان
کودکان در فرایند رشد و تغییرات رشدی، انواع رفتارها و عادتهای عصبی و تسکین دهنده(خودآرامبخشی) را از خود بروز میدهند. بسیاری از این رفتارها زمان کوتاهی دارند، برخی دیگر در اطراف خود باقی میمانند و تغییر رفتار در برخی غیرممکن به نظر میرسد. در این مقاله در مورد اینکه عادات عصبی چیست، چگونه آنها را تشخیص دهیم و چه زمانی ممکن است باعث نگرانی شوند صحبت کنیم.
عادتهای کودکتان را بشناسید؛
عادتهای عصبی و تسکین دهنده در کودکان شامل:
- جویدن ناخن
- مکیدن انگشت
- مکیدن نوک شیشه شیر
- کوبیدن سر به اجسام
- استمناء
- لکنت زبان
- تیکها
اختلال در کودکان؛
در کودکان کم سن و سال عادت داشتن به چیزهای مختلف بسیار معمول است. هفده درصد از کودکان سه ساله و 14 درصد از کودکان چهار ساله به بیشتر از سه چیز علاقه دارند. عادتهای عصبی و تسکین دهنده در کودکان زمانی که به سن مدرسه رفتن میرسند، از بین میرود معمولا هیچ یک از این عادتها نشانه اختلال نیستند. والدین زمانی باید در پی راهحل باشند که، کودک مدتهای زیادی در روز به عادتها بپردازد.
تشخیص ناراحتی در کودک امر مهمی است که والدین حتما باید به آن توجه نمایند.
عادتها بر دو قسمت هستند:
در عادتهای عصبی و تسکین دهنده، کودکان، شباهتهایی وجود دارد و تفاوت آنان آشکار نیست. وقتی کودک دچار تشنج و اضطراب است، عادتها افزایش مییابند در صورتی که بیش از حد به عادتها توجه شود، تکرار آنها بیشتر میشود.
کودکان عقب مانده و نابینا نمیتوانند سر خود را گرم کنند و اغلب کسل میشوند. از این رو، رفتارهایی از آنان سر میزند که تسکین دهنده است یا اضطراب را از بین میبرد. در برابر عادتهای این گونه کودکان واکنش ما باید همان باشد که در برابر سایر کودکان داریم.
رفتارهای کودک را چگونه بشناسیم.
عادات تسکین دهنده:
محرکهایی که آهنگ یکنواختی داشته باشد، برای کودکان بسیار آرامش بخش است و در برابر آن واکنش طبیعی و فیزیولوژیک نشان می دهد، و در نتیجه، خواب آلود می شود. وقتی کودکان، بزرگتر می شوند، خودشان راههایی برای تسکین خود پیدا میکنند. این گونه عادتهای تسکین دهنده در کودکان اغلب بین سنین شش و هشت ماهگی شروع میشود.
خدمات نگهداری، مراقبت و پرستاری از کودک در منزل را از اینجا مطالعه کنید.
عادتها معمولا در چه مواقعی بروز میکند؟
کودکانی که پتو، ملافه مخصوص یا اسباب بازی مخصوصی دارند، هنگام ناراحتی یا زمانی که در جای غریبهای هستند، آن را پیش خود نگه میدارند. همچنین وقتی پدر و مادر نزدیک کودک نیستند تا او را تسکین دهند، این اشیا جانشین پدر و مادر میشوند.این اشیاء برای کودک حکم آرامش را دارد. معمولا موقع خواب و هنگام ناراحتی و اضطراب بروز میکند.
یک شی تسکین دهنده ممکن است برای سالها حتی تا زمان نوجوانی به کار رود. البته معمولا این نشان دهنده اختلال هیجانی در کودک نیست.
تشریفات خوابیدن:
از عادتهای عصبی و تسکین دهنده در کودکان که غالبا گریبان گیر کودک میشوند تشریفات است. تشریفات خوابیدن شکل گستردهتری از عادتهای تسکین دهنده موقع خواب است. اگر اینگونه تشریفات به علت طولانی بودن از خوابیدن کودک جلوگیری نکند، مسئله مهمی نیستند. تشریفات در واقع راهی است که به دنیای گاه گیج کننده کودک نوپا نظم میدهد، تشریفات به تدریج از بین میروند. ولی اگر روز به روز بر تعداد این تشریفات افزوده شود، علامت این است که کودک بطور کلی مضطرب است.
ترک کردن آرامبخش:
در سن دو سالگی استفاده از اشیای تسکین دهنده نرم مثل پتو یا ملافه به بیشترین حد خود میرسد. بعد از آن به تدریج میل به استفاده از این اشیا کم میشود، کودکان عموما به تدریج اشیای تسکین دهنده را کنار میگذارند. شاید شما هم راضی باشید، چون مثلا، به این طرف و آن طرف کشاندن پتو یا اسباب بازی کار دشواری است.
اگر یکی از این اشیا گم شود یا کودک فراموش کند آن را با خودش به جایی که میرود ببرد، آشوب به پا میشود. زیرا بچه شما بدون آن شی خوابش نمیبرد.
راهحل ترک آرامبخش
وقتی که شی مورد علاقه کودک بسیار بزرگ باشد، مثلا ملافه یا پتوی بزرگ ،به تدریج میتوانید آن را کوچکتر کنید و یا مثلا، به دو نیم تقسیم تا وقتی یک از نیمهها کثیف میشود، بتوانید از دیگری استفاده کنید. گاهی از اوقات پتو یا ملافه کودک در اثر استفاده زیاد آن قدر کهنه میشود که دگر چیزی از آن باقی نمیماند.
وقتی که کودک شما میخواهد کودکستان رفتن را آغاز کند، بهتر است آرامبخش را با خودش نبرد، زیرا به احتمال زیاد گم میشود، تشویقش کنید که آن را برای استفاده در خانه حفظ کند، بخصوص برای موقع خواب.
مکیدن انگشت:
کودک از همان اوایل زندگی به محض اینکه بتواند انگشتش را در دهانش بگذارد، شروع به مکیدن آن میکند. اگر کودک بدون پستان مادر و شیشه شیر به خواب رود یا موقعی که بیدار است او را در رختخواب بگذاریم، به احتمال زیاد شروع به مکیدن انگشتش میکند.
مکیدن انگشت نشانه نداشتن امکان مناسب برای مکیدن نیست، بلکه این هم یکی از عادتهایی است که در کودک ایجاد میشود. از طرف دیگر دندانپزشکان با قاطعیت مکیدن انگشت را زیان بار میدانند، زیرا ممکن است دندانهای جلویی را به جلو متمایل کند.
کودک سر خود را به اجسام میزند و در جا تکان میخورد.
وقتی کودکی در جای خود تکان میخورد، یکی از آرامش دهندهترین کارها برای کودک است. حتی بزرگسالان هم به هنگام ناراحتی خود را تکان میدهند. جای تعجب نیست که وقتی کودک یاد گرفت خود را تکان دهد این کار را فقط برای تفریح بکند.
کودک سر خود را به اجسام میزند نیز از عادتهای تسکین دهنده است، زیرا این کار برای کودک تسکین دهنده و لذت بخش است.
نشانههای کوبیدن سر و تکان خوردن،
در بعضی از کودکان زدن سر به اجسام نشانه تنش میباشد و زمانی که کودک نگران و ناراحت است مشخص میشود. در این مواقع بهتر است اصلا توجه نکنید.
کودکان بدخلق زمانی که احساس درماندگی میکنند، مرتب سرشان را به اطراف میکوبند. در این مورد همان بازخورد مناسب است که در مورد بدخلقی دارید. یعنی هر چه قدر که با شدت این کار را بکند تسلیم نشوید.
کودکان معلول جسمی و ذهنی:
در کودکان معلول ذهنی و جسمی یا کسانی که اختلال بینایی دارند، بیشتر احتمال دارد که عادتهایی مانند تکان خوردن در جا یا سر را به اجسام زدن ایجاد شود. برای آنها مشکلتر است که سر خودشان را گرم کنند یا از کاری لذت ببرند. پدر و مادرهای آنها باید بیشتر تلاش کنند تا آنها کسل و غمزده نشوند.
از آنجا که مراقبت دایم از آنها دشوار است، پدر و مادرها زمانی که آنها آرام باشند، ترجیح میدهند کاری به کارشان نداشته باشند. در این مواقع است که عادتهای عصبی و تسکین دهنده در کودکان معلول بوجود می آید. حتی اگر کودک شما معلول باشد، اصول رفتار با او همان است که در مورد کودکان دیگر به کار می رود. در چنین مواقعی باید حواس کودک را به موضوع دیگری جلب کنید.
استمنا:
این رفتار غالبا پدر و مادرها را آزار میدهد، زیرا از لحاظ اجتماعی شرم آور است. در فرایند رشد کودک این رفتار طبیعی است. برای پسرها هم طبیعی میباشد که گاهی اوقات نعوظ شوند. اگر چه ممکن است کودکان به مرحلهای برسند که بیش از انتظار شما در ملا عام آلتشان را لمس کنند؛ولی معمولا این مشکل چندان جدی نیست. استنما هم مثل هر عادت دیگری در شرایط خاصی بصورت مشکل درمیآید.
اگر توجه زیادی به آن بکنید و توجه کودک را هم به آن جلب نمایید، احتمال دارد که برای جلب توجه شما یا برای اینکه سر به سرتان بگذارد، بیشتر این کار را انجام دهد. اگر از این کار او ناراحت می شوید، بهتر است به جای اینکه از او ایراد بگیرید، سرش را با چیزی گرم کنید یا بگویید که به اتاقش برود. به کودک بزرگتر میتوانید بگویید که نباید این کار را در ملا عام بکند.
افسردگی در کودکان
اگر کودک شما کسل و افسرده باشد، شاید استمنا را به عنوان بهترین وسیله تسکین خود انتخاب کند. تذکر این نکته که به او بگویید این کار را نکند هیچ فایده ای ندارد، بلکه باید مسئله افسردگی و کسالت کودک را حل بکنید. کشمکش بین پدر و مادر باعث ایجاد جوی پر اضطراب در خانواده میشود و ممکن است کودک برای تسکین خود استمنا بکند، او درمییابد که با این کار توجه پدر و مادر را جلب مینماید و باعث میشود که آنها به جای اینکه با یکدیگر دعوا کنند درباره او حرف بزنند، از این رو با سماجت بیشتری به استمنا ادامه میدهد.
عادتهای تنشی:
در کودک عادتهای دیگری وجود دارد که حاصل فشار عصبی هستند و کمتر میتوانیم ریشه آن را در رفتارهای تسکین دهنده بیابیم. اینها شامل جویدن ناخن، لکنت زبان و من من کردن، تر کردن لبها، کندن جای زخم، دست در بینی کردن، تیک و کندن مو میباشد. این عادتها غالبا زمانی بروز میکند که کودک شما بر چیزی تمرکز میکند، مثلا بر تلویزیون و واقعا از کاری که میکند آگاهی ندارد.
دلایل عادتهای تنشی
غالبا هیچ دلیل آشکاری برای شروع عادت وجود ندارد، ولی وقتی که شروع شد پیش میرود و متوقف کردن آن مشکل است. اگر یکی از این عادتهای آزار دهنده و نگران کننده در کودک شما ایجاد شود، عکسالعمل ناگهانی شما این است که به او میگویید این کار را نکن. شاید این تذکر مفید باشد، ولی هر چه بیشتر به عادت توجه شود، کودک شما مضطربتر میشود. شاید بعد از تذکر شما برای مدت کوتاهی دست از آن کار بردارد، ولی دوباره شروع میکند. بهترین راهحل پرت کردن حواس کودک میباشد.
لکنت زبان و من من کردن:
هنگامی که کودکان حرف زدن را یاد میگیرند، در تلفظ بعضی از کلمات و هجیها دچار اشکال میشوند. ممکن است در گفتن بعضی از کلمات تپق بزنند، در بعضی از کلمات مکث نمایند، با عجله حرف بزنند، یا هیجان زده شوند و اصلا کلمه ای از دهانشان خارج نشود. غالب کودکان گاهی من من میکنند یا دچار لکنت میشوند.
گاهی پدر و مادرها وقتی کودکشان درست حرف نمیزند، او را مسخره میکنند یا از او ایراد میگیرند. این کار آنها را شرمسار میکند و باعث میشود که بیشتر من من کند.
راهحل موثر برای کودک،
بهتر است به کودکانتان کمک کنید که آرام شود و از هیجانش بکاهد. به او بگویید تامل کند، نفس عمیق بکشد و اگر بر سر کلمهای گیر کرده است آهسته حرف بزند، و توجهی به من من کردن او نشان ندهید. اگر کودک شما علایم دیگری از تنش و اضطراب نشان میدهد، شاید بیفایده نباشد که به علتهایی مانند اینکه تازه مهد کودک رفتن را شروع کرده یا بچه جدیدی وارد خانواده شده، توجه کنید. ممکن است که کودک شما بیش از حد حساس باشد و احتمالا، بدون علت خاصی، مضطرب و هیجان زده شود(به قسمت مربوط به خلق و خو مراجعه کنید)
پسرها بیشتر دچار لکنت میشوند و به نظر می رسد که این مسئله مربوط به رشد ناکامل آنها باشد.
با سبکهای فرزند پروری آشنا شوید.
سبکهای فرزندپروری مجموعهای از الگوها و رویکردهایی هستند که والدین به منظور تربیت و رشد فرزندان خود انتخاب میکنند.
توانبخشی و پرستاری کودک در منزل:
به احتمال زیاد با بزرگتر شدن کودکتان لکنت او هم از بین میرود، ولی اگر مثلا برای مدت بیش از نه ماه ادامه داشته باشد، بهتر است مسئله را با گفتار درمانگر در میان بگذارید. شرکت پرستاری و توانبخشی حامیان همراه تهران ارائه دهنده خدمات ،پرستاری از سالمند، پرستاری از کودک، پرستاری از بیمار، توانبخشی و فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، مشاوره ، روانشناسی، مددکاری ، سرم تراپی، پانسمان انواع زخمها در منزل میباشد.
تیکها و حرکات دیگر:
کودکان با گذشت زمان همچنانکه بزرگتر میشوند، حرکت دادن ماهیچههای شان، بخصوص ماهیچه دهان و زبانشان را تجربه میکنند. آنها دوست دارند جلوی آیینه شکلک دربیاورند و با این قبیل کارها با پدر و مادر یا دوستانشان شوخی کنند. اگر به این ادا درآوردنها و حرکات، بیش از حد توجه نشان دهید، ممکن است باعث شوید که این کارها را با شدت بیشتری انجام دهند.
تیکها حرکات تکراری هستند، حرکاتی بی نتیجه که به کمک گروهی از ماهیچهها انجام میشوند. تیکها بیشتر در کودکان سنین بین 6 و 7 سال معمول است و بندرت قبل از 4 سالگی شروع میشود. پسرها بیشتر دچار آن میشوند.
با اصول مهم فرزندپروری آشنا شوید و آن را در تربیت فرزندانتان به کار گیرید.
آیا تیک در کودک از بین میرود؟
ممکن است تیک علامت اضطراب یا تنش باشد. به نظر میرسد تیک غیر ارادی است، ولی اگر به کودک بگویید که این کار را نکند، غالبا برای مدت کوتاهی قادر است آن را متوقف کند. این حرکات اغلب زمانی بروز میکند که کودک بر روی چیزی تمرکز دارد. غالبا در کودک یک نوع تیک برای مدت چند هفته یا چند ماهی باقی میماند و بعد از بین میرود تا تیک نوع دیگری جایگزین آن شود. معمولترین تیکها چشمک زدن، فین فین کردن و تکان دادن سر است. به تدریج در غالب اوقات با بزرگتر شدن کودکان تیکها هم از بین میرود، البته به هر حال این حرکات باعث ناراحتی و نگرانی پدر و مادر میشود.
تصمیم پدر و مادرها در مورد حرکات و تیک کودک:
پدر و مادرها غالبا مطمئن نیستند که آیا باید این حرکات و تیکها را نادیده بگیرند یا به کودک بگویند که دست از آن بردارد. تصمیم گیری در این باره کاری دشوار است. گاهی از اوقات اگر با قاطعیت به کودک بگوییم که این کار را نکند، ممکن است جلوی این رفتار او را بگیریم، ولی غالبا توجه بیش از حد به این کار این عادت را در او تقویت خواهد کرد. یکی از راههای درمان که به نظر ضد و نقیض میرسد، ولی در مورد کودکان بزرگتر موثر است این است که به آنها بگوییم که عادت یا تیک را با انرژی تمام و به مدت چند دقیقه و چندین بار در روز تمرین کنند. این احتمالا باعث میشود که کودک از کاری که میکند آگاهی بیشتری به دست آورد و همچنین باعث میشود که دست از آن بردارد.
راهحل عادتهای کودک:
بهترین راه مقابله با این عادتهای عصبی و تسکین دهنده در کودکان این است که آنها را نادیده بگیریم و زیاد از کوره در نرویم. اگر کودک شما بیحوصله، ناراحت و مضطرب است و عادت در کودک به وجود آمده است، برایش فعالیتها یا سرگرمیهای جالبتر فراهم کنید.سعی کنید بیشتر دنبال عادت آن باشید، نه اینکه فقط علامت بیماری را از بین ببرید.همچنین بکوشید عادت را نادیده بگیرید و هنگامی که کودک عادت را بروز نمیدهد به او توجه فراوان نشان دهید. استفاده از جدول ستاره یا جدول حیوانات، کودک را تشویق میکند که برای ترک عادت ناخن جویدن یا کندن پوست کنار ناخن، بیشتر تلاش کند.
ارتباط با ما:
فرایند رشد و شناخت کودک در علم روانشناسی موضوع پیچیده و تخصصی میباشد به همین منظور میتوانید برای ارتباط موثر با کودک دلبدتان و برطرف کردن عادتهای بد، با از خدمات مشاوره و روانشناسی ما استفاده نمایید.
44488721 86036908 66357702
استخدام و اعزام پرستار کودک سالمند، بیمار، افراد ناتوان جسمی، عقب مانده ذهنی و ضایع نخاعی در منزل یا بیمارستان بصورت روزانه یا شبانهروزی و نیز اعزام کاردرمانگر و فیزیوتراپ جهت کاردرمانی و فیزیوتراپی در منزل
نویسنده کارشناس ارشد مشاوره و روانشناسی مرتضی شهبازی
