اختلال فراگیر رشد، اختلال طیف اوتیسم؛ اختلالی است که رشد و گسترش مهارتهای اجتماعی و ارتباطی فرد را مختل میکند. اختلال اتیسم در افراد مختلف علائم مختلفی دارد. برای جدا سازی این اختلال از سایر اختلالات و اشاره به اشتراک علائم در بین این افراد، از اصطلاح طیف اوتیسم استفاده میشود.
علت این امر این است که، دستهای از افراد هستند که دارای اختلال اوتیسم هستند اما اثری از مشکلات و یا علائم در آنها مشاهده نمیشود و عملکردهای شناختی مشابهی با جمعیت عادی دارند.
با فرایند خدمات توانبخشی به افراد معلول چسمی-حرکتی، اوتیسم، سندروم داون آشنا شوید.
نقص در رفتارهای ارتباطی غیرکلامی
بیماری شرایط ویژه و غیر عادی با مشکلاتی در ساختار یک بخش و یا تمام یک ارگانیسم را شامل میشود. علائم بیماری فیزیولوژیکی است. برای بررسی علل بیماری فعالیتهایی انجام میشود که پاتولوژی نامیده میشود.
بیماری اغلب با استفاده از علائم و نشانگان شرایط بیماری ایجاد میشود. بیماری ممکن است در اثر یک عامل بیرونی مانند ویروس و یا نقص عملکرد عوامل درونی ایجاد شود.
اختلال در مفهوم یک بیماری گسترده به کار میرود که عملکردهای جسمانی و روانی فرد را مختل میکند. در اغلب موارد منشا این مشکل مشخص نمیباشد و همین موضوع تفاوت میان بیماری و اختلال را نشان میدهد. در روند بیماری و اختلال و تشخیص فرایندهای بالینی و ارائه خدمات در هر دو مشابه است.
این اختلال در کودکان و بزرگسالان روی میدهد، اما تعداد کودکان دارای اختلال اتیسم بیشتر از بزرگسالان است.
اتیسم در دسته اختلالات فراگیر رشد، در تمام طول زندگی فرد قرار دارد. علائم این اختلال از دوران نوزادی شروع میشود و در مراحل بعدی رشد ادامه مییابد به همین دلیل اختلال فراگیر رشد خوانده میشود. این اختلال بویژه در بخش شناختی و ارتباطی بیشتر است.
اتیسم به شیوههای مختلفی افراد را تحت تاثیر قرار میدهد و میتواند با سایر اختلالات روی دهد. حدود 50 درصد از افراد دارای اختلال اتیسم دارای اختلال دیگری هستند.
اختلال اوتیسم، اختلال مشخص و شناخته شدهای نیست که تنها در کودکان دیده شود. دلیل این سوءتفاهم که کودکان تنها درگیر میشوند این است که، تعدادی از ویژگیهای اتیسم با سایر اختلالات رشد در کودکان که مشاهده میشود، مشترک است.
دلیل دیگر این است که تعدادی از علائم اتیسم در افرادی که دارای نوع خفیفی از اوتیسم هستند در کودکی ظاهر میشود و پس از آن با افزایش سن و بالا رفتن سطح رشدی فرد و با یادگیری راههایی برای غلبه بر ناتوانیها جبران میشود و اختلال ناپدید میگردد.
اختلال اوتیسم نقص سه گانه
نقص سه گانه اختلال اوتیسم شامل موارد زیر هست.
در مراحل اولیه زندگی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، برقراری ارتباط با دیگران، محیط و استفاده از شیوههای معمول ارتباط ممکن نیست.
زندگی این گونه از کودکان از آغاز با نوعی انزواع طلبی و درخودماندگی شروع میشود.
این کودکان ارتباط خوبی با اشیاء برقرار میکنند، اما برقراری ارتباط با سایر کودکان متفاوت است.
کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم میل باطنی و وسواس گونهای به تکرار و همسانی دارد.
این اختلالات عاملی برای ایجاد دشواریهای قابل توجه در مسیر رشد مهارتها و انسجام اجتماعی این افراد به شمار میرود. در موارد دیگر این ناتوانیها از طریق کسب تجاربی که در ادامه مسیر زندگی به شکل مناسب به نتایج مثبتی منجر میشود که ناتوانیها را جبران میکند.
یکی دیگر از ویژگیهای افراد اوتیسم ناتوانی در برقراری ارتباط اجتماعی است. این نقص باعث میشود افراد دارای اختلال فاقد مهارتهای دوستیابی شوند و نتوانند برای خود دوستی پیدا کنند. ضمنا میتوان گفت که این افراد دیگران را نادیده میانگارند، به گونهای برخورد میکنند که گویی دیگران وجود ندارند.
در مقابل رفتارهای محبت آمیز واکنشی از خود نشان نمیدهند و یا گونهای برخورد میکنند که گویی آنان جزو اشیاء و یا ابزار و وسایل هستند. وقتی که این افراد دارای سطحی از مهارتهای اجتماعی هستند معمولا به شیوههای نامناسب و غیر معمول از آن استفاده میکنند. این افراد در برقراری ارتباط دو جانبه و میان فردی دچار نقص و ناتوانی هستند.
افراد دارای اختلال طیف اوتیسم در ادراک دیدگاه دیگران، احساسات و عواطف اطرافیان و دیگر افراد نیز ناتوان هستند. خانواده کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم از محبت فرزند محروم هستند. در پژوهش انجام شده مادران این بچهها نسبت به مادران کودکان سندروم داون بیشتر اذیت میشوند، زیرا پس از محبت به فرزند هیچ گونه پاسخ محبت آمیزی دریافت نمیکنند.
کسانی که مبتلا به این اختلال هستند در محیط دارای کنترل و ساخت، توانمندی بیشتری از خود نشان میدهند. همچنین ممکن است به حالتهای تعویض وسایل خانه و محل قرارگیری اشیا در خانه واکنشهای شدیدی نشان دهند.
قدرت تخیل در کودکان اختلال طیف اوتیسم
کودکان اتیسمی به دلیل ناتوانی در وانمود سازی(تخیل) نمیتوانند با کودکان دیگر ارتباط برقرار کنند و شکست میخورند. در مورد ناتوانی در وانمودسازی این کودکان نمیتوانند با کودکان دیگر ارتباط بگیرند و بازی کنند در نتیجه شکست میخورند.
رفتارهای کودکان خود را شناسایی کنید.
اغلب این افراد در انجام بازیهای تخیلی و وانمود سازی مشکل دارند، مثلا یک ماشین اسباب بازی را به عنوان وسیلهای در نظر میگیرند که بخشهایی از آن قابل چرخش است. به همین دلیل این افراد نمیتوانند با سایر کودکان ارتباط برقرار کنند و با آنها بازی نمایند.
دایره علایق این افراد بسیار محدود است و معمولا رفتارهای کلیشهای و تکراری از خود نشان میدهند. رفتارهای تکرای افراد دارای اختلال اتیسم مانند: تکان دادن دست یا حرکات تکراری کل بدن را نشان میدهد. اغلب برای حس آرامش خود به اشیا خاصی وابسته میشوند و حتی مایل به خوردن غذاهای خاص و مشخصی هستند.
مشکلات حسی موجب پاسخ دهی نامناسب به محرکهای حسی(درد) میشود. این افراد نسبت محرکهای حسی واکنشهای غیر معمولی دارند. برخی از آنها نسبت به محرک، بیش از اندازه حساسیت نشان میدهند. صدای معمولی دستگاههای برقی و یا تهویه باعث آزار و ناراحتی آنها میشود.
لمس معمولی از جانب دیگران برایشان غیر قابل تحمل است. همچنین هر شیء چرخانی آنها را جذب خود میکند. برای ارتباط با اشیا اغلب آنها را بو میکند. آموزش هوش هیجانی کودکتان را از اینجا بخوانید.
در این طیف به برخی از محرکهای حسی آستانه تحمل بالاتری نسبت به افراد معمولی دارند. مثلا: در برابر درد تحمل بیشتری از خود نشان میدهند، یا در برابر صداها علیرقم شدت و یا ضعف آن هیچ عکسالعملی نشان نمیدهند.
یکی دیگر از ویژگیهای این افراد، تنوع در عملکردهای شناختی و ذهنی آنان است. عملکردهای ذهنی این افراد میتواند بسیار وسیع و متنوع قرار گیرد.
گروهی از این افراد به اندازهای دچار ناتوانی میشوند که حتی در استفاده از کلام و یا حتی مهارتهای مربوط به زندگی روزمره مشکل دارند و از نظر عملکرد ذهنی در گروه کم توان قرار میگیرند. در حالیکه تعدادی از آن افراد به دانشگاه میروند، ازدواج میکنند و صاحب شغل و درآمد میشوند.
افراد دارای اختلال آسپرگر ویژگیهای زیر را دارند.
دست وپا چلفتی هستند و خیلی سهل انگارند.(اشتباه زیاد انجام میدهند)
شیفتگی خاص به موضوعات خاص دارند.(مثلا یک سال نوار کاست جمع میکنند)
ناتوانی جسمی در قسمتهایی از بدن آنان وجود دارد.
این اختلال از دسته اختلالات طیف اوتیسم است و ویژگیهای آن عبارتند از:
ویژگی های افراد مبتلا به سندرم آسپرگر
این سندروم در اثر جهش ژنی در دختران ایجاد میشود و عامل ارث کمتر از یک درصد در آن دخالت دارد. دراین اختلال الگوهای غیر طبیعی در نوار مغزی این کودکان پس از سه سالگی دیده میشود. شناسایی این اختلال بین سالهای سوم تا پنجم بعد از تولد به شدت خود را نشان میدهد.
لازم به ذکر است مشکلات مربوط به معده و روده مانند برگشت مایعات، یبوست در این افراد دیده میشود. به دلیل کم شدن چربیهای بافت عضلانی مشکل در جویدن، گاز گرفتن و قورت دادن در این افراد مشاهده میگردد. همچنین به همراه این مشکلات، کاهش حرکت پاها، خشک بودن ماهیچهها و کوچکی پاها وجود دارد.
کنش پریشی، یکی از مهمترین و محدود کنندهترین علائم سندروم رت است و تمامی حرکات بدن حتی برقراری ارتباط چشمی و گفتار فرد را نیز درگیر میکند.
اثرات اختلال طیف اوتیسم بر خانواده
مشکلات والدین در 3 دسته طبقه بندی میشود.
مقابله با مشکلات کودک مانند دشواری در برقراری ارتباط و رفتارهای مشکل آفرین.
مشکلات و سطح اضطراب مادران این دسته از کودکان بالاتر از بقیه مادران است.
اجتماعی شدن کودک نیز با مشکلاتی همراه است. مانند حضور در خانه دوستان، اقوام و آشنایان.
والدین ممکن است دچار اضطراب، ناراحتی و ترس شوند و چون برای هماهنگ سازی زندگی خود با ناتوانی فرزندانشان، مجبور به تجدید نظر در شیوههای زندگی و یا برنامههای عادی زندگی خود هستند. وجود علائمی مانند مشکلات رفتاری ، فشارها و اضطرابها در این خانوادهها چندین برابر افزایش مییابد.
اثر مثبت افراد دارای اختلال اوتیسم در خانواده باعث میشود که والدین سعی کنند اطلاعات بیشتری در مورد اختلالات کسب نمایند که این کار به نوبه خود عاملی برای تقویت سطح آگاهی خانواده میشود.
لازم به ذکر است اثر نگهداری از فرزندان دارای اختلال طیف اوتیسم در خانوادهها، در برابر مراقبت از سایر کودکان دارای اختلالات، مشکلات بیشتری را دارد.
یکی از مهمترین علتها این است که علائم بیولوژیکی مشخص برای وجود اختلال اتیسم در فرزندان دیده نمیشود. یعنی فرد از نظر جسمی و ظاهری کاملا شبیه دیگران است.
نقص در ارتباطات اجتماعی یکی از علائم متمایز کننده اختلال طیف اتیسم در نظر گرفته میشود. بنابراین کودکان والدین خود را از دسته وسیعی از تقویت کنندههایی که والدین دریافت میکنند محروم میسازند. تقویت کنندههایی مانند: دلبستگی، ابراز محبت با کلام و یا عمل، بازی کردن و تعاملات دو جانبه.
والدین گروه اوتیسم از نظر سلامت به لحاظ سطح اضطراب نمره بالاتری را کسب میکنند. در هر دو گروه و همچنین در سلامت عمومی یعنی سلامت فیزیولوژیکی نقص در عملکردهای اجتماعی و افسردگی بیشترین فشار را تجربه میکنند.
عادتهای عصبی و تسکین دهنده در کودکان را از اینجا مطالعه کنید.
مادران ایرانی در مقایسه با سایر مادران کشورهای دیگر در مقابله با این اختلال از سطح اضطراب بالاتری و سطح سلامت پایین تری برخوردار هستند و این موضوع ریشه در فرهنگ دارد.
معیارهای اختلال طیف اوتیسم
فرد دائما و در موقعیتهای مختلف، در ارتباط اجتماعی و تعامل اجتماعی مشکل دارد. در ادامه به معیارهای آن اشاره شده است.
فرد دارای اختلال طیف اوتیسم در تقابل اجتماعی-هیجانی دچار نقص است. نقص در تعامل اجتماعی-هیجانی متقابل یک طیف است که از نزدیک شدن به دیگران بصورت غیر عادی و عدم مصاحبت نوبتی شروع می شود.
با علاقه اندک در به اشتراک گذاشتن علایق، هیجانها و عواطف خود و واکنش نهچندان زیاد و مناسب به علایق و هیجانها و عواطف دیگران ادامه مییابد و به بیاعتنایی کامل به تعامل اجتماعی و پیشقدم شدن در آن ختم میشود.
این افراد در رفتارهای ارتباطی غیرکلامی، که برای تعامل اجتماعی ضرورت دارند، نقص دارند. نقص در رفتارهای ارتباطی غیر کلامی یک طیف است که از ضعف فرد در ادغام روشهای ارتباطی کلامی و غیرکلامی شروع میشود.
با نابهنجاری در تماس چشمی و زبان بدن، یا نقص در درک روشهای غیرکلامی و استفاده از آنها ادامه مییابد و به فقدان کامل حالات هیجانی صورت یا ژست های بدنی ختم میشود.
شخص دارای اختلال اوتیسم در ایجاد، حفظ و درک روابط میان فردی نقص دارد. نقص در ایجاد و حفظ روابط میان فردی یک طیف است که از دشواری در تنظیم رفتار برای مطابقت داشتن با موقعیتهای اجتماعی مختلف شروع میشود.
با دشواری در بازیهای تخیلی با دیگران و دوست پیدا کردن ادامه مییابد، و به عدم علاقه ظاهری به مردم ختم میشود. به نظر می رسد که فرد به دیگران علاقه ندارد.
افرادی که طبق معیارهای ورژن قبلی DSM مبتلا به اختلال اوتیستیک، اختلال آسپرگر، یا اختلال رشدی فراگیر نامشخص شناخته شدهاند، اکنون باید مبتلا به اختلال طیف اوتیسم تشخیص داده شوند.
افرادی که در ارتباط اجتماعی نقصهای شدید دارند، اما علائمشان معیارهای لازم برای اختلال طیف اوتیسم را کامل نمیکند، باید از نظر احتمال اختلال ارتباط اجتماعی (پراگماتیک) بررسی گردند.
نویسنده مشاور و رواندرمانگر مرتضی شهبازی