در این مقاله سعی داریم به تاریخچه اختلالات اضطرابی، تعریف اختلال، تفاوت بین ترس و اضطراب، مبانی روانشناختی و بیولوژیک اضطراب و انواع اختلالات اضطرابی میپردازیم.
اختلالهای اضطرابی در قرن هجدهم توسط پزشک اسکاتلندی به نام ویلیام کولن استفاده شد. ویلیام کولن آن را یکنوع اختلال عصب شناختی تعریف کرد که به انواع متعددی از اختلالهای رفتاری منجر میشد.
در قرن نوزدهم افرادی که به رغم سلامت ظاهری دارای رفتارهای انعطاف ناپذیر و خودتخریبگر بودند با عنوان روانآزرده متمایز میکردند.
در دهههای اخیر انتقادهایی به تعریف فروید از اضطراب شده است. نظریه پردازان رفتارنگر معتقدند این تعریف جنبۀ استنباطی دارد و بر دادههای قابل مشاهده، استوار نیست. در حالی که یک نظام طبقهبندی قابل اعتماد نمیتواند برمبنای استنباط متکی باشد.
از طرفی دیگر اضطراب در افراد مختلف به گونههای متفاوت بیان میشود. برخی از بیماران بر علائم آشکار فیزیولوژیکی تأکید دارند، اما برخی بر برانگیختگیهای هیجانی اشاره میکنند. بنابراین، به کار بردن اصطلاح کلی اضطراب بدون مشخص کردن معنای خاص آن مشکلاتی به همراه دارد.
در نهایت، اضطراب را نمیتوان با عنوان روانآزردگی مشخص کرد. چرا که چنین احساسی علاوه بر بیماران افسرده، روان گسسته، و منحرفان جنسی در افراد بهنجار هم وجود دارد.
اضطراب یک حس مبهم آزارنده و ناخوشایند و معمولاً منتشر است و میتواند با علائم جسمی هم همراه شود. وقتی فرد دچار اضطراب میشود سیستم اتونوم خودکار او فعال میشود.
سیستم عصبی اتونوم؛ فعال شدن سیستم سمپاتیک منجر به ترشح مواد شیمیایی خاصی در بدن مانند، نوراپی نفرین، سروتونین، گاما و آمینو بوتیریک اسید میشود. این مواد شیمیایی در سیستم قلبی-عروقی، سیستم ماهیچهای، گوارشی، تنفسی یک سری علائم ایجاد می کنند.
1 – افزایش فعالیت سیستم سمپاتیک
2 – انطباق آهسته با محرکهای خفیف تا متوسط
3 – واکنش شدید سمپاتیک به محرکهای متوسط
مبانی فیزیولوژیک اضطراب: مطالعات تصویربرداری مغزی CTscan، MRI نشان دادهاند که سایز بطنهای مغز در کسانی که اضطراب دارند بیش از حد طبیعی است.
مبانی ژنتیک اضطراب: در دوقلوهای همسان دیده شده وقتی یکی از آنها مبتلا به اختلالات اضطرابی میشوند، در مقایسه با دوقلوهای غیرهمسان، قل دیگر شانس بیشتری برای ابتلا دارد.
مجموعه ای از اختلالات هستند که در ویژگیهای ترس و اضطراب بیش از حد و اختلالات رفتاری مربوط سهیم هستند. وجه مشترک این اختلالها رنج روانی و بخصوص حالت اضطرابی است که به صورت محض یا همراه با نشانههای دیگر متجلی میشود.
بنابراین، هر اختلالی که نشانۀ اصلی آن اضطراب است، خواه این اضطراب حاد یا پراکنده و مبهم آشکار شود یا مزمن یا متناوب باشد. همچنین اگر به موقعیتهای معین وابسته باشد، یا آنکه در موقعیتهای متنوع بروز کند، میتواند در قلمرو اختلالات اضطرابی قرار گیرد.
1 – اضطراب جدایی
2 – لالی انتخابی
3 – فوبیا اختصاصی
4 – اختلال اضطراب اجتماعی
5 – اختلال وحشتزدگی
6 – آگورافوبیا
7 – اضطراب فراگیر
8 – اختلال اضطرابی ناشی از مواد/دارو
9 – اختلال اضطرابی ناشی از بیماری پزشکی دیگر
در این اختلال فرد در مورد جدا شدن از اشخاص دلبسته، به قدری میترسد یا مضطرب میشود که از لحاظ رشدی نامتناسب است. به این دلیل که ممکن است اشخاص دلبسته صدمه ببینند، یا وقایعی باعث شود آنها را از دست بدهد ترس و اضطراب مداومی را تجربه میکند.
فرد اکراه دارد از اشخاص دلبسته دور شود. حتی در خواب هم کابوسهای مکرری در مورد جدایی می بیند که همۀ این موارد ممکن است با نشانههای جسمانی همراه باشند.
لالی انتخابی یا ناتوانی مداوم در صحبت کردن در موقعیتها یا اجتماعی مشخص میشود که انتظار میرود فرد صحبت کند. کودکان هنگام روبرو شدن با دیگران در تعاملهای اجتماعی صحبت را شروع نمیکنند یا به آنها پاسخ نمیدهند. ویژگی مرتبط با این اختلال کم رویی بیش از حد، ترس از شرمندگی اجتماعی، انزوا و گوشهگیری اجتماعی، و رفتارهای وسواسی است.
گرچه این کودکان مهارتهای زبان را یاد گرفتهاند اما از آنها در موقعیتهای اجتماعی استفاده نمیکنند. ناتوانی در صحبت کردن پیامدهای قابل توجهی برای پیشرفت در موقعیتهای تحصیلی، شغلی یا روابط فرد دارد.
فرد از موقعیتها یا موضوعات خاص و محدودی ترس دارد یا مضطرب میشود و سعی میکند از آنها اجتناب کند. ترس یا اضطراب تقریباً همیشه بلافاصله توسط موضوع یا موقعیت فوبیک ایجاد میشود. به طوری که مداوم است و با خطر واقعی ایجاد شده تناسب ندارد. فوبیای اختصاصی جزء شایعترین اختلالات روانشناختی است و انواع مختلفی دارد.
در اختلال اضطراب اجتماعی – فوبی اجتماعی – فرد از تعاملهای اجتماعی و موقعیتهایی که احتمال بررسی شدن یا ارزیابی میرود میترسد یا مضطرب است. در اینجا موقعیت خاصی که فرد در آن قرار میگیرد تولید اضطراب میکند نه صرفاً بودن در اجتماع.
این موقعیتها تعاملهای اجتماعی نظیر ملاقات با افراد ناآشنا، یا در معرض بودن مثل غذا خوردن یا نوشیدن در جمع، یا سخنرانی کردن در میان جمع را شامل میشود. فرد میترسد که مورد ارزیابی قرار بگیرد و دیگران متوجه شرم و نگرانی و خجالت او شوند.
به عبارتی اندیشهپردازی شناختی فرد متمرکز بر این است که ممکن است دیگران قضاوت منفی در موردش داشته باشند، او را تحقیر کنند، طرد کنند یا او باعث ناراحتی دیگران شود.
حملات وحشتزدگی غیرمنتظرۀ عودکننده بدون وجود دلیل آشکار هجوم ناگهانی ترس شدید یا ناراحتی شدید است که ظرف چند دقیقه به اوج میرسد. در طول این مدت چهار مرتبه یا به دفعات بیشتر نشانههای زیر روی میدهند.
این فوبیا از ناتوان کنندهترین فوبیاهای شناخته شده تا به امروز است. اگر فرد وجود اضطراب را در دو یا بیشتر از دو جایگاه، در یکی از پنج موقعیت زیر در طول مدت شش ماه داسته باشد، ترس از فضاهای مختلف یا آگورافوبیاست.
فرد از این موقعیتها میترسد، چون فکر میکند در صورت مضطرب شدن و داشتن نشانههای ناتوان کننده ممکن است گریختن از این مکانها دشوار باشد یا کمک در دسترس نباشد. این موقعیتها تقریباً همیشه موجب ترس یا اضطراب میشوند و اغلب از آنها اجتناب میکند.
ویژگی اصلی اختلال اضطرابی فراگیر، اضطراب و نگرانی بیش از حد برای پیشامدهای ناگوار در بیشتر روزها حداقل به مدت شش ماه در مورد چند واقعه یا فعالیت است. شدت، مدت، یا فراوانی اضطراب و نگرانی با احتمال واقعی یا تأثیر رویداد مورد انتظار بیتناسب است. فرد به سختی میتواند این نگرانی را کنترل کند و اجازه ندهد که افکار نگران کننده در توجه به تکالیف در دست انجام، اخلال ایجاد نکنند.
در طول دورۀ این اختلال ممکن است کانون نگرانی از یک موضوع به موضوع دیگری جابجا شود. اضطراب و نگرانی با سه و یا تعداد بیشتری از شش نشانه ارتباط دارند.
نویسنده: کارشناس ارشد مشاوره شهبازی
m-sh