اختلالات اضطرابی
در این مقاله سعی داریم به تاریخچه اختلالات اضطرابی، تعریف اختلال، تفاوت بین ترس و اضطراب، مبانی روانشناختی و بیولوژیک اضطراب و انواع اختلالات اضطرابی می‌پردازیم.
تاریخچه اختلالات اضطرابی
اختلال‌های اضطرابی در قرن هجدهم توسط پزشک اسکاتلندی به نام ویلیام کولن استفاده شد. ویلیام کولن آن را یک‌نوع اختلال عصب شناختی تعریف کرد که به انواع متعددی از اختلال‌های رفتاری منجر می‌شد.
در قرن نوزدهم افرادی که به رغم سلامت ظاهری دارای رفتارهای انعطاف ناپذیر و خودتخریب‌گر بودند با عنوان روان‌آزرده متمایز می‌کردند.
دیدگاه فرویدی مبتنی بر پدیدآیی روانشناختی
- در سال‌های پایانی قرن 19 و اوائل قرن بیستم دیدگاه مبتنی بر پدیدآیی زیستی روان‌آزردگی جای خود را به دیدگاه فرویدی مبتنی بر پدیدآیی روانشناختی داد.
- نظر فروید درباره اختلال اضطرابی؛ فروید معتقد بود وقتی خاطرات و امیال سرکوب شدۀ ناهشیار کوشش می‌کنند از سطح ناهشیاری به سطح هشیاری راه یابند اضطراب به منزلۀ علامت هشداردهندۀ “من” آشکار می‌شود. در نتیجه رفتارهای نوروتیک به عنوان شیوۀ بیان اضطراب و یا دفاع علیه آن قلمداد می‌شوند.
- نظریۀ فروید به طور گسترده مورد پذیرش قرار گرفت و مبنای طبقه‌بندی روان آزردگی‌ها در DSM را تشکیل داد.
نظریه پردازان رفتارنگر
در دهه‌های اخیر انتقادهایی به تعریف فروید از اضطراب شده است. نظریه پردازان رفتارنگر معتقدند این تعریف جنبۀ استنباطی دارد و بر داده‌های قابل مشاهده، استوار نیست. در حالی که یک نظام طبقه‌بندی قابل اعتماد نمی‌تواند برمبنای استنباط متکی باشد.
از طرفی دیگر اضطراب در افراد مختلف به گونه‌های متفاوت بیان می‌شود. برخی از بیماران بر علائم آشکار فیزیولوژیکی تأکید دارند، اما برخی بر برانگیختگی‌های هیجانی اشاره می‌کنند. بنابراین، به کار بردن اصطلاح کلی اضطراب بدون مشخص کردن معنای خاص آن مشکلاتی به همراه دارد.
در نهایت، اضطراب را نمی‌توان با عنوان روان‌آزردگی مشخص کرد. چرا که چنین احساسی علاوه بر بیماران افسرده، روان گسسته، و منحرفان جنسی در افراد بهنجار هم وجود دارد.
اضطراب
اضطراب یک حس مبهم آزارنده و ناخوشایند و معمولاً منتشر است و می‌تواند با علائم جسمی هم همراه شود. وقتی فرد دچار اضطراب می‌شود سیستم اتونوم خودکار او فعال می‌شود.
علائم جسمی اضطراب:
- تپش قلب
- افزایش تعداد تنفس
- علائم گوارشی
- علائم رفتاری
- گشادی مردمکها
- احساس گزگز شدن و مورمور شدن اندام‌ها
تفاوت ترس با اضطراب
- ترس پاسخ هیجانی به تحلیل واقعی یا تهدید خیالی قریب‌‌الوقوع اثر حالی که اضطراب پیش‌بینی تحلیل آینده است.
- عامل ترس شناخته شده، خارجی، تعریف شده و بدون تعارض است. در حالی که عامل اضطراب ناشناخته، درونی، مبهم و با تعارض همراه است.
- ترس بلافاصله در مواجهه با موضوع برانگیزانندۀ ترس خود را نشان می‌دهد ولی اضطراب یک فرایند تدریجی است.
اضطراب پاتولوژی
- از نظر اپیدمیولوژی مطالعات نشان داده‌اند که از هر چهار نفر یک نفر اضطراب را تجربه می کنند.
- شیوع اختلالات اضطرابی در ایران 15/6% است.
- شیوع در خانم‌ها بالاتر است. 30/5 درصد در خانم‌ها، 19/2 درصد در آقایان.
- شیوع اختلالات اضطرابی در وضعیت اجتماعی- اقتصادی بالاتر، کمتر است.
عوامل روانشناختی موثر در بروز اضطراب
- مکتب روان تحلیلی: فروید در ابتدا معتقد بود اضطراب تجمع فیزیولوژیک لیبیدو است. سپس تعریف مجددی از اضطراب ارائه داد و گفت اضطراب سیگنالی است از وجود خطر در ناخودآگاه که عمدتاً درونی است ولی می‌تواند بین فردی هم باشد. این اضطراب است که باعث واپس‌رانی می‌شود تا اضطراب کاهش یابد.
- مکتب رفتاری نگر: یادگیری اجتماعی منجر به ایجاد اضطراب در فرد می‌شود. افرادی که دچار اضطراب می‌شوند احتمالاً در گذشته با یکسری محرک‌های ناراحت کننده روبرو بودند. اگر دوباره با محرک‌هایی روبرو شوند که یادآور محرک‌های آزارندۀ قبلی باشد اضطراب را تجربه می‌کنند.
- مکتب اگزیستانسیال: اضطراب را پاسخی می‌دانند که فرد به عدم اعتماد، بی‌مفهومی و بی‌معنایی جهان بیرون می‌دهد و حالت مزمن دارد.
عوامل بیولوژیک اضطراب
سیستم عصبی اتونوم؛ فعال شدن سیستم سمپاتیک منجر به ترشح مواد شیمیایی خاصی در بدن مانند، نوراپی نفرین، سروتونین، گاما و آمینو بوتیریک اسید می‌شود. این مواد شیمیایی در سیستم قلبی-عروقی، سیستم ماهیچه‌ای، گوارشی، تنفسی یک سری علائم ایجاد می کنند.
فعال شدن سیستم اتونوم سه ویژگی دارد:
1 – افزایش فعالیت سیستم سمپاتیک
2 – انطباق آهسته با محرک‌های خفیف تا متوسط
3 – واکنش شدید سمپاتیک به محرک‌های متوسط
مبانی فیزیولوژیک اضطراب: مطالعات تصویربرداری مغزی CTscan، MRI نشان داده‌اند که سایز بطن‌های مغز در کسانی که اضطراب دارند بیش از حد طبیعی است.
مبانی ژنتیک اضطراب: در دوقلوهای همسان دیده شده وقتی یکی از آنها مبتلا به اختلالات اضطرابی می‌شوند، در مقایسه با دوقلوهای غیرهمسان، قل دیگر شانس بیشتری برای ابتلا دارد.
تعریف اختلال اضطرابی
مجموعه ای از اختلالات هستند که در ویژگی‌های ترس و اضطراب بیش از حد و اختلالات رفتاری مربوط سهیم هستند. وجه مشترک این اختلال‌ها رنج روانی و بخصوص حالت اضطرابی است که به صورت محض یا همراه با نشانه‌های دیگر متجلی می‌شود.
بنابراین، هر اختلالی که نشانۀ اصلی آن اضطراب است، خواه این اضطراب حاد یا پراکنده و مبهم آشکار شود یا مزمن یا متناوب باشد. همچنین اگر به موقعیت‌های معین وابسته باشد، یا آنکه در موقعیت‌های متنوع بروز کند، می‌تواند در قلمرو اختلالات اضطرابی قرار گیرد.
انواع اختلالات اضطرابی: انواع اضطرابی
1 – اضطراب جدایی
2 – لالی انتخابی
3 – فوبیا اختصاصی
4 – اختلال اضطراب اجتماعی
5 – اختلال وحشتزدگی
6 – آگورافوبیا
7 – اضطراب فراگیر
8 – اختلال اضطرابی ناشی از مواد/دارو
9 – اختلال اضطرابی ناشی از بیماری پزشکی دیگر
اختلال اضطراب جدایی
در این اختلال فرد در مورد جدا شدن از اشخاص دلبسته، به قدری می‌ترسد یا مضطرب می‌شود که از لحاظ رشدی نامتناسب است. به این دلیل که ممکن است اشخاص دلبسته صدمه ببینند، یا وقایعی باعث شود آنها را از دست بدهد ترس و اضطراب مداومی را تجربه می‌کند.
فرد اکراه دارد از اشخاص دلبسته دور شود. حتی در خواب هم کابوسهای مکرری در مورد جدایی می بیند که همۀ این موارد ممکن است با نشانه‌های جسمانی همراه باشند.
اختلال لالی انتخابی
لالی انتخابی یا ناتوانی مداوم در صحبت کردن در موقعیت‌ها یا اجتماعی مشخص می‌شود که انتظار می‌رود فرد صحبت کند. کودکان هنگام روبرو شدن با دیگران در تعامل‌های اجتماعی صحبت را شروع نمی‌کنند یا به آنها پاسخ نمی‌دهند. ویژگی مرتبط با این اختلال کم رویی بیش از حد، ترس از شرمندگی اجتماعی، انزوا و گوشه‌گیری اجتماعی، و رفتارهای وسواسی است.
گرچه این کودکان مهارت‌های زبان را یاد گرفته‌اند اما از آنها در موقعیت‌های اجتماعی استفاده نمی‌کنند. ناتوانی در صحبت کردن پیامدهای قابل توجهی برای پیشرفت در موقعیت‌های تحصیلی، شغلی یا روابط فرد دارد.
فوبیای اختصاصی
فرد از موقعیت‌ها یا موضوعات خاص و محدودی ترس دارد یا مضطرب می‌شود و سعی می‌کند از آنها اجتناب کند. ترس یا اضطراب تقریباً همیشه بلافاصله توسط موضوع یا موقعیت فوبیک ایجاد می‌شود. به طوری که مداوم است و با خطر واقعی ایجاد شده تناسب ندارد. فوبیای اختصاصی جزء شایع‌ترین اختلالات روانشناختی است و انواع مختلفی دارد.
رایج‌ترین انواع فوبیای خاص
- حیوانات
- طوفان
- ارتفاع
- بیماری
- خون – تزریق – جراحت
- مرگ
اختلال اضطراب اجتماعی
در اختلال اضطراب اجتماعی – فوبی اجتماعی – فرد از تعامل‌های اجتماعی و موقعیت‌هایی که احتمال بررسی شدن یا ارزیابی می‌رود می‌ترسد یا مضطرب است. در اینجا موقعیت خاصی که فرد در آن قرار می‌گیرد تولید اضطراب می‌کند نه صرفاً بودن در اجتماع.
این موقعیت‌ها تعامل‌های اجتماعی نظیر ملاقات با افراد ناآشنا، یا در معرض بودن مثل غذا خوردن یا نوشیدن در جمع، یا سخنرانی کردن در میان جمع را شامل می‌شود. فرد می‌ترسد که مورد ارزیابی قرار بگیرد و دیگران متوجه شرم و نگرانی و خجالت او شوند.
به عبارتی اندیشه‌پردازی شناختی فرد متمرکز بر این است که ممکن است دیگران قضاوت منفی در موردش داشته باشند، او را تحقیر کنند، طرد کنند یا او باعث ناراحتی دیگران شود.
اختلال وحشتزدگی PANIC
حملات وحشتزدگی غیرمنتظرۀ عودکننده بدون وجود دلیل آشکار هجوم ناگهانی ترس شدید یا ناراحتی شدید است که ظرف چند دقیقه به اوج می‌رسد. در طول این مدت چهار مرتبه یا به دفعات بیشتر نشانه‌های زیر روی می‌دهند.
- عرق کردن
- لرزیدن یا تکان خوردن
- احساس تنگی نفس یا بندآمدن نفس
- تهوع یا ناراحتی شکمی
- احساس گیجی، بی ثباتی، منگی، یا ضعف
- تپش های قلب، کوبش قلب، یا شتاب سرعت قلب
- احساس سرما یا گرما
- اختلالات بساوشی احساسات کرختی یا مورمور
- مسخ واقعیت یا مسخ شخصیت
- احساس از دست دادن کنترل یا دیوانه شدن
- ترس از مردن
آکورافوبیا
این فوبیا از ناتوان کننده‌ترین فوبیاهای شناخته شده تا به امروز است. اگر فرد وجود اضطراب را در دو یا بیشتر از دو جایگاه، در یکی از پنج موقعیت زیر در طول مدت شش ماه داسته باشد، ترس از فضاهای مختلف یا آگورافوبیاست.
فرد از این موقعیت‌ها می‌ترسد، چون فکر می‌کند در صورت مضطرب شدن و داشتن نشانه‌های ناتوان کننده ممکن است گریختن از این مکان‌ها دشوار باشد یا کمک در دسترس نباشد. این موقعیت‌ها تقریباً همیشه موجب ترس یا اضطراب می‌شوند و اغلب از آنها اجتناب می‌کند.
موقعیت‌های اضطراب‌زا آکورافوبیا
- پایانه های مسافربری -مثل ایستگاه اتوبوس، قطار، ماشین ها، هواپیما و …
- فضاهای باز – پارک، مرکز خرید، پارکینگهای بزرگ، و …
- فضاهای بسته-مغازه ها، آسانسور، آمفی تئاتر، سینما، و …
- ایستادن در میان جمعیت یا در صف و محل های شلوغ
- تنها خارج شدن از منزل
اختلال اضطراب فراگیر GAD
ویژگی اصلی اختلال اضطرابی فراگیر، اضطراب و نگرانی بیش از حد برای پیشامدهای ناگوار در بیشتر روزها حداقل به مدت شش ماه در مورد چند واقعه یا فعالیت است. شدت، مدت، یا فراوانی اضطراب و نگرانی با احتمال واقعی یا تأثیر رویداد مورد انتظار بی‌تناسب است. فرد به سختی می‌تواند این نگرانی را کنترل کند و اجازه ندهد که افکار نگران کننده در توجه به تکالیف در دست انجام، اخلال ایجاد نکنند.
در طول دورۀ این اختلال ممکن است کانون نگرانی از یک موضوع به موضوع دیگری جابجا شود. اضطراب و نگرانی با سه و یا تعداد بیشتری از شش نشانه ارتباط دارند.
نشانه‌های اضطراب و نگرانی در اضطراب فراگیر
- بی‌قراری یا احساس عصبی یا کفری بودن
- خستگی زود هنگام
- مشکل تمرکز کردن یا تهی بودن ذهن
- تحریک پذیری
- تنش عضلانی
- بی‌خوابی
نویسنده: کارشناس ارشد مشاوره شهبازی
m-sh
